Türkiye İle İsrail Arasındaki Ticaret Devam Ediyor Mu? Veriler Ne Söylüyor?

Hilken Doğaç Boran

Türkiye'nin İsrail ile ticareti tamamen durdurduğunu ilan etmesinin üzerinden bir yıldan fazla zaman geçti. Ankara, 2 Mayıs 2024 tarihinden itibaren İsrail ile yapılan tüm ithalat ve ihracat işlemlerinin sonlandırıldığını ve hiçbir ürün için gümrük işlemlerinin yapılmadığını belirtiyor.

Türk hükümeti, bu duruma tek istisna olarak İsrail işgali altındaki Filistin topraklarıyla yapılan ticareti gösteriyor. Ankara, Akdeniz'e kıyısı olmayan Filistin Yönetimi'nin uluslararası ticaretinin tamamının İsrail üzerinden gerçekleşmesini bu durumun gerekçesi olarak sunuyor.

Ancak, Türkiye'den İsrail'e ticaretin uluslararası şirketler ve üçüncü ülkeler aracılığıyla devam ettiğine dair iddialar hem Türkiye hem de İsrail basınında ve sosyal medyada sıkça tartışılıyor. Türk yetkililer ve makamlar, bu iddiaları geçtiğimiz yıl boyunca birçok kez yalanladı.

Peki, mevcut veriler Türkiye-İsrail ticaretine ilişkin bize neler söylüyor?

Birleşmiş Milletler (BM) Emtia Ticaret İstatistikleri Veritabanı'na (Comtrade) göre, İsrail 2024 yılında 91,5 milyar dolar ithalat ve 61,7 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi. BM'nin İsrail'in ticaret verilerine dayanarak hazırladığı tabloya göre, İsrail 2024'te Türkiye'ye yaklaşık 600 milyon dolarlık ihracat yaptı. Türkiye ise, İsrail'in en çok ürün aldığı ülkeler sıralamasında 2,8 milyar dolar ile beşinci sırada yer aldı.

Ancak, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye'nin 2024 yılında İsrail'e ihracatı 1,5 milyar dolar olarak gerçekleşti.

Bu tutarsızlık hakkında BBC Türkçe'ye yazılı bir açıklama yapan BM Comtrade ekibi, bu durumun "İki taraflı asimetri" olarak adlandırıldığını belirtti. Comtrade, İsrail'in 2024 yılında Türkiye'den 2,8 milyar dolarlık ithalat beyan ettiğini, buna karşılık Türkiye'nin İsrail'e 1,5 milyar dolarlık ihracat bildirdiğini ifade etti.

Ticaret Bakanlığı, BM verilerine ait bir tablonun sosyal medyada paylaşılması üzerine 22 Mayıs'ta kapsamlı bir yazılı açıklama yayımladı. Açıklamada, İsrail ile ticaretin devam ettiği yönündeki iddialar reddedildi ve BM veritabanında yer alan Türkiye'nin 2024'te İsrail'e 2,8 milyar dolarlık ihracat yaptığına dair verilerin "tamamen yanlış" olduğu vurgulandı.

Türkiye'nin 7 Ekim 2023 ile 2 Mayıs 2024 arasındaki yedi aylık dönemde İsrail ile ticaretini yüzde 30 azalttığı belirtildi. Nisan 2024'te bazı ürünlerin İsrail'e ihracatının durdurulduğu ve 2 Mayıs 2024'te Türkiye'den İsrail'e "bütün ürün gruplarında ihracat, ithalat, transit ticaretin" kesildiği ifade edildi.

Ticaret Bakanlığı açıklamasında, 2024'ün ilk dört ayında İsrail'e "Filistin'e yapılan ihracat dahil" 1,5 milyar dolarlık ihracat yapıldığı belirtilerek, "Gümrüklerde ve serbest bölgelerimizde İsrail ile ticaret işlemi yapılamaz. 2 Mayıs 2024'ten bu yana İsrail ile ticaret sıfırdır" ifadelerine yer verildi.

TÜİK

Bakanlık açıklamasında ayrıca, 7 Haziran 2024'te Batı Şeria merkezli Filistin Yönetimi ile Türkiye arasında imzalanan "Türkiye-Filistin devleti protokolü" kapsamında "özgün bir kontrollü ticaret mekanizması geliştirildiği" belirtildi. Bu mekanizma çerçevesinde, "sadece ithalatçının Filistinli, varış yerinin Filistin adresi" olacak şekilde Türkiye'den Filistin'e 2024'te toplam 797 milyon dolarlık ihracat yapıldığı ifade edildi. Bu ticaretin, "Filistin'in limanı, gümrüğü olmadığı için İsrail'in iki limanı üzerinden" gerçekleştirildiği belirtildi.

BBC Türkçe'ye konuşan Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi Profesör Doktor İlhan Güllü, Türkiye ve İsrail arasındaki 1990'larda gelişen ekonomik bağların, 2000'li yıllarda yaşanan kriz dönemlerinde dahi korunduğuna dikkat çekti. Güllü, 2010'daki Mavi Marmara baskınıyla başlayan diplomatik kriz döneminde bile ticari ilişkilerin bozulmadığını, ancak İsrail'in 2023'te başlattığı Gazze operasyonlarının bu durumu değiştirdiğini söyledi: "2023 yılı öncesinde Türkiye'nin İsrail ile olan ticari ilişkileri, bölgede yaşanan İsrail kaynaklı siyasi krizlerden ayrışmışken, 7 Ekim 2023 sonrası oluşan siyasi ortam, ticari ilişkilerde kesin bir kırılmayla sonuçlanmıştır."

İsrail Merkezi İstatistik Bürosu'nun (CBS) ticaret verilerine göre, İsrail Türkiye'den 2024'te 2 milyar doları aşkın ithalat yaptı. Aynı yıl İsrail'in Türkiye'ye ihracatı ise 600 milyon dolara yaklaştı.

2025'in ilk dört ayına bakıldığında, CBS verilerine göre İsrail ile Türkiye'nin ticareti büyük ölçüde azalmış görünüyor. TÜİK ve Ticaret Bakanlığı'na göre ise bu süreçte İsrail ile ithalat ve ihracat sıfır olarak kaydediliyor.

Prof. Dr. İlhan Güllü, 2023 öncesi ticaret verilerinin İsrail ve Filistin pazarının "Türkiye'deki ihracat ve ithalatçılar tarafından güvenli bir pazar olarak algılandığına" işaret ettiği yorumunu yaptı. Ankara'nın İsrail ile dış ticaret fazlası verdiğinin altını çizen akademisyen, "Türkiye, Filistin davasını desteklemek adına dış ticaretteki kazanımlarından vazgeçmiştir" diye konuştu.

BBC Türkçe'ye konuşan Tel Aviv Üniversitesi Ulusal Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü'nden Dr. Gallia Lindenstrauss, Türkiye'nin ticaret yasağına rağmen Türkiye menşeli ürünlerin üçüncü ülkeler ve Filistin Yönetimi üzerinden İsrail'e satıldığını ve bu satışların İsrail tarafından Türkiye'den ithalat olarak verilere işlendiğini söyledi. Lindenstrauss, verilerle ilgili şu değerlendirmeyi yaptı: "Sayılar farklılık gösteriyor ancak İsrail'in Türkiye'den Mayıs 2024 öncesi ithalatının neredeyse yarısı hala üçüncü ülke ve taraflar üzerinden sürüyor."

İsrailli akademisyen, Türkiye'nin Filistin Yönetimi ile ticaretinin neden İsrail üzerinden gerçekleştiğini şöyle açıkladı: "İsrail ve Filistin ekonomileri oldukça iç içe geçmiş durumda. Dünya ticaretinin büyük kısmı deniz yolları üzerinden gerçekleşiyor. Dolayısıyla Filistin Yönetimi'nin ithalat yapabilmesi için gerçek anlamda tek makul seçenecek İsrail'in Hayfa ve Aşdod limanları."

Türkiye, Mayıs 2024'ten bu yana İsrail'e yönelik ticaret yasağını tam anlamıyla uygulamamakla eleştiriliyor. Bu süreçte ticaretin Yunanistan gibi üçüncü ülkeler üzerinden sürdüğü, Türk ürünlerinin İsrail'e farklı ülkelerden ve Filistin Yönetimi üzerinden sokulduğu gibi iddialar hem basında hem sosyal medyada dile getirildi. Türkiye'deki Filistin destekçisi aktivistler, İsrail menşeli gemilerin yanaştığı söylenen limanlarda eylemler düzenledi.

İsrail'de muhafazakar yayınlarıyla tanınan Israel Hayom gazetesinin Ocak ayında yayımladığı bir haberde, Türkiye ve İsrail arasındaki ticaretin aracı ülkeler ve Filistin Yönetimi üzerinden "gizlilik perdesi altında" sürdüğü iddia edildi. Gazeteye konuşan İsrailli bir iş insanı "Büyük çaplı ticaret sürüyor, yalnızca gözden uzak biçimde" ifadelerini kullandı. Aynı iş insanı ayrıca şunları kaydetti: "Eğer yeni tedarikçiler bulmaktansa aracılar üzerinden çalışmam gerekiyorsa aracılarla çalışmayı tercih ederim. Çünkü Türk boykotu bir noktada bitecek ve zaten halihazırda aramızda iyi ilişkiler var, neden bunu bozayım?"

Makor Rishon adlı başka bir İsrail gazetesinde ise, Türkiye ve İsrail arasındaki ticari ilişkilerin yıllardır süren krizlere rağmen korunduğu ve 2023 öncesi dönemde arttığı kaydedildi. Mart ayında yayımlanan ve İsrail Merkez Bankası verilerine dayandırılan haberde "Erdoğan'ın boykotu başarısız oldu, İsrail pazarı aynı ürünleri benzer fiyatlara başka ülkelerden aldı" yorumu yapıldı.

TÜRKİYE - İSRAİL TİCARETİNDE SON DURUM

VERİLERDEKİ TUTARSIZLIKLAR

Haber Merkezi