Afgan Göçmenler Kitlesel Olarak Ülkelerine Dönüyor: Türkiye'de Durum Ne?
Afganistan, savaşlar ve ekonomik sorunlar sonrası kitlesel göç veren ülke konumundayken, son aylarda Pakistan ve İran'ın sıkı göç politikaları nedeniyle büyük bir geri dönüş dalgasıyla karşı karşıya. Nisan-Mayıs aylarında yaklaşık 287 bin Afgan vatandaşı ülkeye dönerken, UNHCR bu durumun insani krizi derinleştirebileceği uyarısında bulunuyor.
Afganistan, savaşlar, siyasi istikrarsızlıklar ve ekonomik zorluklar nedeniyle uzun yıllardır yurt dışına göç veren bir ülke konumunda. Ancak son dönemde, bu durum tersine dönerek, Afganistan vatandaşları kitlesel olarak ülkelerine geri dönmeye başladı.
Afgan yetkililerin açıklamalarına göre, sadece Nisan ve Mayıs aylarında toplam 286 bin 960 kişi Afganistan'a geri döndü. Bu kişilerin yaklaşık 155 bini Pakistan'dan, 111 bini İran'dan ve 3 bini Türkiye'den geldi.
Bu dönüşlerin en büyük nedenlerinden biri, Pakistan ve İran'ın göçmen politikalarını sıkılaştırması. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), bu büyük hareketliliğin "daha derin bir insani krize yol açabileceği" konusunda uyarıyor.
Resmi verilere göre, Türkiye'de İran ve Pakistan'a kıyasla çok daha az sayıda Afgan göçmen bulunuyor. Galatasaray Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Didem Danış, Türkiye'deki durumun diğer iki ülkeden farklı olduğunu belirtiyor. Danış'a göre, Türkiye'de kitlesel geri göndermeler yerine, zamana yayılmış bir azalma gözlemleniyor.
Afganistan'dan dışarıya göç, 1970'lerin sonlarından itibaren aralıksız devam etti. 2011'deki Suriye krizinden önce, Afganistan dünyada en çok mülteci ve sığınmacı veren ülke konumundaydı. 2021 yazında Taliban'ın yönetimi ele geçirmesinden sonra da göç yoğun bir şekilde devam etti.
UNHCR verilerine göre, dünya genelinde kayıtlı Afgan mülteci sayısı 2,6 milyon. Bunların 2,2 milyonu İran ve Pakistan'da yaşıyor. Ancak bu ülkelerde kayıtlı olmayan, yetkililerin milyonlarla ifade ettiği daha büyük bir Afgan göçmen nüfusu da bulunuyor.
Türkiye, Afganların göç rotalarından biri olmuştur. Afganistan Mülteciler ve Geri Dönüş Bakanlığı sözcüsü Müftü Abdul Mutalib Hakkani, Mayıs ayında yaptığı açıklamada, Nisan ve Mayıs aylarında 286 bin 960 kişinin evlerine döndüğünü söyledi. UNHCR ise bu rakamı 251 bin olarak belirtiyor ve çoğu kişinin İran ile Pakistan'dan "olumsuz koşullarda" geri döndüğünü ifade ediyor. Kurum, en az 96 bin kişinin sınır dışı edildikten sonra Afganistan'a dönmek zorunda kaldığını belirtiyor.
DÖNÜŞLERİN NEDENLERİ VE TÜRKİYE'DEKİ DURUM
Doç. Dr. Didem Danış, Türkiye'deki Afgan göçmenlerin durumunun İran ve Pakistan'dan farklı olduğunu vurguluyor. Son üç-dört yıldır, özellikle 2023 seçimlerinden sonra, düzensiz göçmenlere yönelik tedbirlerin artırıldığını belirtiyor. Sınıra duvar örülmesi ve şehirlerde mobil araçlarla denetim yapılması gibi önlemler alındı. Bu çerçevede, yakalanan düzensiz göçmenlerin yoğun bir şekilde ülkelerine gönderildiğini söylüyor.
Danış'a göre, Türkiye Afganlar için eskisi kadar "cazip" bir ülke değil ve bu nedenle Afgan göçmen sayısı azalıyor. "Türkiye'ye gelebilen ve kalabilen Afganlar, ekonomik sorunlardan dolayı iş bulmakta ya da iş bulsa da ailesini geçindirebilecek bir kazanç elde etmekte zorlanıyor" diyor. Bu durum, İran ve Pakistan'daki kitlesel geri göndermeler gibi olmasa da, zamana yayılmış bir azalmaya yol açıyor.
İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya'nın açıkladığı verilere göre, Türkiye'de uluslararası koruma kapsamında 172 bin 602 kişi bulunuyor ve bunların önemli bir bölümünü Afganlar oluşturuyor. Ayrıca, ikamet izni sahibi 38 bin 892 Afganistanlı Türkiye'de yaşıyor. Yasa dışı yollarla giriş yapan ve hiçbir kaydı olmayan bir kesim de bulunuyor, ancak bu kişilerin sayısıyla ilgili resmi bir veri yok. Buna rağmen, 2018'den bu yana yakalanan düzensiz göçmenler arasında en büyük grubu Afganlar oluşturuyor. 5 Haziran itibariyle 2025'te 19 bin 87 Afgan düzensiz göçmen yakalandı.
PAKİSTAN VE İRAN'IN GÖÇ POLİTİKALARI
Son dönemdeki bu kitlesel geri dönüşün arkasında, Pakistan ve İran'ın Afgan göçmenler konusundaki sıkılaşan politikaları bulunuyor. Bu ülkelerde göçmen konusu, ekonomik sorunlar dışında güvenlik bağlamında da tartışılıyor. Pakistan, 2023 yılında uygulamaya koyduğu "Yasadışı Yabancıların Geri Gönderilmesi Planı" kapsamında, kayıt dışı Afgan göçmenlerin ülkelerine dönmemeleri durumunda sınır dışı edileceğini duyurdu. Pakistan İçişleri Bakanlığı'na göre, Nisan ayında 135 binden fazla Afganistanlı Pakistan'ı terk ederken, Mayıs ayında yaklaşık 67 bin kişi ülkeden ayrıldı.
İran'dan dönüşlerin oranı da artmış durumda. Mayıs ayında İran'dan Afganistan'a 15 bin 675 kişinin sınır geçişi kaydedildi. İranlı yetkililer, belgesi olmayan Afganların 6 Temmuz'a kadar ülkeyi terk etmelerini istiyor. İran İçişleri Bakanlığı yetkilisi Nader Yarahmadi, bu kararın, "ülkede bulunduğunu söylediği altı milyondan fazla Afganın yaklaşık dört milyonunu etkileyeceğini" belirtti.
İsrail-İran çatışmalarının da göç sürecini etkileme ihtimali bulunuyor. UNHCR sözcüsü Babar Baloch, on binlerce Afganistanlının komşu ülkelerden geri dönmek zorunda kalması üzerine "daha da derin bir insani krizin kapıda olduğu" uyarısında bulundu. Kurum, bölgedeki bu krize müdahale etmek için 71 milyon dolara ihtiyacı olduğunu duyurdu. UNHCR, İran ve Pakistan hükümetlerine çağrı yaparak Afganistan'a dönüşlerin "gönüllü, güvenli ve onurlu olması gerektiğini" savundu. Ayrıca, Afgan kadın ve kız çocuklarının, "çalışma, eğitim ve serbest dolaşım haklarının giderek kısıtlandığı bir ülkeye geri dönmeye zorlanmaları konusunda" kaygılarını dile getiriyor.
Haber Merkezi
